OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER
1. Oğuz Türkçesi bir yazı dili olarak XIII. yüzyılda Anadolu’da ortaya çıkmadan önce XI. ve XII. yüzyıllarda Horasan bölgesinde şekillenmeye başlamış, Horasan kültür havzasındaki Oğuzca Anadolu’daki Türk edebiyatının bir bakıma çekirdeğini oluşturmuştur. Mevlana, Ahmet Fakih, Hoca Dehhani ve Âşık Paşa gibi isimlerin Horasan’la ilişkili olmaları bu etkinin göstergelerinden sayılır.
2. Anadolu’nun fethi ve Müslümanlaştırılması için savaşan alperen ve gazilerin gösterdikleri kahramanlıklar, Anadolu’da daha XII. yüzyılda Türk destan geleneğinin dinî-tasavvufi motiflerle yenilenerek sürdürülmesini sağlayan bir ortam hazırlamıştır. Bu ortamda oluşan eserlerin başlıcaları Battalname, Danişmentname, Saltukname, Ham-zaname ve Dede Korkut Hikâyeleri‘dir.
3. Anadolu’da Oğuz Türkçesiyle 13. yüzyıldan itibaren olay çevresinde oluşan bir başka metin türü mesnevilerdir. Fars edebiyatından alınan bu nazım biçiminin yaygınlık kazanmasında Mevlana’nın Farsça yazdığı Mesnevi’sinin büyük rolü olmuştur. 13.-15. yüzyıllarda dinî-ahlaki-tasavvufi mesneviler, tarihî-destanî-menkıbevi mesneviler ve aşk mesnevileri türlerinde çok sayıda mesnevi yazılmıştır. Yunus Emre‘nin Risaletü’n-Nushiyye’si, Aşık Paşa’nın Garipname’si, Gülşehri‘nin Mantıku’t-Tayr‘ı, Ahmedî‘nin Cemşid ü Hurşid’i, Şeyhi’nin Harname’si ile Hüsrev ü Şirin’i, Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necat‘ı bu dönem mesnevileri arasında en ünlüleridir.