Anlamına Göre Cümleler

Cümle Türleri

ANLAMINA GÖRE CÜMLE

1. Olumlu Cümle: Yargının gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.

a) Yapıca ve anlamca olumlu cümle: Olumsuzluk bildiren hiçbir ek ya da sözcük barındır­mayan olumlu cümlelerdir:

  • Bugün çizgili kazağımı giyeceğim.
  • Yarın gece kar yağacakmış.

b) Yapıca olumsuz anlamca olumlu cümle: Olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük barındı­ran olumlu cümlelere denir:

  • Evde ekmek yok değil. (var)
  • Seni beğenmez olur muyum? (beğenirim)
  • Seni de aramasın demiyorum ki. (arasın)

İPUCU:

Cümlede belirtilen yargının olumsuz, kötü olması cümlenin anlamının olumlu olmasını engellemez:

  • Komşunun evine hırsız girmiş. (olumlu cümle)
  • Yaşlı at iki saat önce öldü. (olumlu cümle)

2. Olumsuz Cümle: Yargının gerçekleşmediğini belirten cümlelerdir.

a) Yapıca ve anlamca olumsuz cümle: İçinde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük bulunan ve yargının gerçekleşmediğini bildiren cümlelere denir.

a)  Eyleme olumsuzluk eki (-ma, -me) getirilerek

  • Yarın da güneş açmayacak.

b)  Değil sözcüğü kullanılarak.

  • O kedi bizim değil.

c)  -sız / -sız ekini kullanarak.

  • Bugün oldukça huzursuzum.

d)  Yok sözcüğünü kullanarak

  • Bu bakkalda da ekmek yok.

b) Yapıca olumlu anlamca olumsuz cümle: İçerisinde olumsuzluk bildiren ek ya da söz­cük bulunmayan, yargının gerçekleşmediğini bildiren cümleye denir.

a)   Sanki sözcüğünü soru cümlesinde kullanarak

  • Bu da spor mu sanki?

b)   Emir ve koşul kipinin kullanılmasıyla

  • Şimdi ağla ağlayabilirsen.

c)   mi soru edatının kullanılması ile

  • Bu saatte de yatar yız?

ç) Emir kipi ile çekimlenmiş eylemlerin arasında de bağlacını kullanarak

  • Bu olaylardan sonra gel de neşelen.

d)  ne… ne bağlacını kullanarak

  • Ne su aktı, ne elektrikler geldi.

3. Soru Cümlesi: Bir yargının gerçekleşip gerçekleşmediğini öğrenmek, bir durumla ilgili bilgi edinmek amacıyla kurulan cümlelerdir.

a) Gerçek soru cümlesi: Yanıt bekleyen soru cümlesine denir.

  • Bu pastaya kaç yumurta koydun?
  • Nasıl bir kitap istiyorsunuz?

b) Sözde soru cümlesi: Yanıt istemeyen, bir duygu ya da düşünceyi belirtmeye yarayan soru cümlesine denir.

  • Hani beni dün arayacaktın? (sitem)
  • Sen de mi sigara içiyorsun? (şaşırma)
  • İnsan, annesine yalan söyler mi? (kınama)
  • Gelirsem, kulağını çekmez miyim? (korkutma)
  • Buna da araba mı denir? (küçümseme)
  • Kalemini ben mi almışım? (yalanlama)
  • Bir bardak su verebilir misin? (rica)
  • Bu kadar odun bir saatte taşınır mı? (olanaksızlık)
  • Hatırla, o gün böreği ben yapmadım mı? (düşünceyi onaylatma)
  • Şimdi ağlamanın sırası mı? (kızma)

4. Ünlem Cümlesi: Korku, acıma, üzüntü, sevinç, şaşma gibi duyguları ya da seslenmeleri bildiren cümlelerdir:

  • Eyvah, hırsız! (korku)
  • Oh, ne güzel hava! (mutluluk)
  • Hey gidi İstanbul hey! (özlem)
  • Aaa, şu karpuzun büyüklüğüne bak! (şaşma)
  • Öf, bu ne çene! (bıkkınlık)
  • Yeter, bu kadar çile! (öfke, sitem)
  • Tez zamanda dilin tutulur inşallah! (beddua)
  • Ah, ah kendi kendime ettim! (pişmanlık)
  • Ey Türk gençliği! (seslenme)
  • Tanrım, ne olur bana yardım et! (yalvarma)
  • Vah, vah zavallı çocuk! (acıma)
  • Seni gidi yaramaz seni! (ayıplama, kızma)
  • Boş ver, yarın her şey unutulur! (önemsemezlik)
  • Bu ne biçim koku, pöf! (tiksinme)
  • Ne kadar nefis bir yemekti! (beğenme)
  • Ha gayret çocuklar! (yüreklendirme)