Kelime Grupları

Kelime Grupları

Kelime grubu; bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği veya bir hareketi karşılamak amacıyla belirli kurallar çerçevesinde yan yana gelen kelime topluluğudur. Tek bir kelime ile karşılanamayan varlık, kavram, nitelik, durum ve hareket, kelime gruplarıyla karşılanır. Örneğin “tekne” keli­mesi anlamsal yönden eksiklik içermektedir. “Tekne”nin kime ait olduğu, nerede kullanıldığı, sahip olduğu nitelikleri bir yönüyle eksik kalır. Bu nedenle anlamsal yönden eksikliği gider­mek için dilde kelime grupları kullanılır. Kelime grupları, kavramı karşılamanın güzel yolla­rından biridir. Dilde ihtiyaç duyulan bir anlamı karşılamak için sözcük türetme veya yabancı bir dilden sözcük alma yerine kelime gruplarından yararlanılır.

HATIRLATMA

Kelime gruplarına “söz öbekleri” de denir.

A. İSİM TAMLAMASI

Bir adın başka bir adla öbek kurmasıyla oluşur. Dilde yeni sözcük türetmeden ve yabancı dilden sözcük almadan kavramı karşılamanın etkili yollarındandır. Ad tamlaması da denir. Belirtili, belirtisiz, takısız ve zincirleme isim tamlaması olmak üzere dört çeşidi vardır. Bu tamlamaların özellikleri kitabımızın sözcük türleri adlar bölümünde detaylı olarak verilmiştir.

B. SIFAT TAMLAMASI

Bir adın, bir sıfat unsuruyla nitelendiği kelime grubuna denir. Kavramın niteliğini ve niceliğini ortaya koyan kelime grubudur. Bu kelime grubunun özellikleri kitabımızın sözcük türleri sı­fatlar bölümünde verilmiştir.

C. SIFAT FİİL GRUBU

Ortaç grubu olarak da bilinir. Ortaç eklerinden birini almış bir sıfat ve bir adla oluşan bir kelime grubudur. Bu kelime grubunun özellikleri de kitabımızın sözcük türleri eylemsiler bö­lümünde verilmiştir.

D. ZARF FİİL GRUBU

Bağ fiil grubu olarak da bilinir. Zarf fiil eklerinden birini alan bir eylemsinin farklı dil birimleriyle oluşturduğu kelime grubudur. Bu kelime grubunun özellikleri de kitabımızın sözcük türleri eylemsiler bölümünde verilmiştir.

E. İSİM FİİL GRUBU

Ad eylem grubu olarak da bilinir. Ad eylem eklerinden birini almış bir eylemin farklı dil birim­leriyle oluşturduğu kelime grubudur. Bu kelime grubunun özellikleri de kitabımızın sözcük türleri eylemsiler bölümünde verilmiştir.

F. TEKRAR GRUBU

Bir nesneyi bir hareketi karşılamak üzere eş görevli iki kelimenin meydana getirdiği kelime grubuna denir. Tekrar grubuna “ikileme” de denir. İkilemeler anlamı pekiştiren öbeklerdir.

İkileme Oluşturma Yolları:

Türkçede ikileme oluşturma yolları şunlardır:

  • Anlamlı aynı sözcüğün tekrarıyla ikileme oluşturulabilir.

Güzel güzel, hızlı hızlı, sabah sabah,..

  • Biri anlamsız diğeri anlamlı iki sözcükle oluşturulabilir.

Ufak tefek, ev mev, börtü böcek…

  • İkisi de anlamsız iki sözcükle oluşturulabilir.

Eciş bücüş, mırın kırın, süklüm püklüm…

  • Zıt anlamlı sözcüklerle oluşturulabilir.

İleri geri, sağa sola, aşağı yukarı…

  • Eş anlamlı sözcüklerle oluşturulabilir.

Sorgu sual,

  • Yakın anlamlı sözcüklerle oluşturulabilir.

Eş dost, hısım akraba,

  • Bir sözcük ikinci kez tekrarlanıp ilk harfinin “m” ünsüzüne dönüştürülmesiyle oluşturulur. Bu yolla oluşturulan ikilemeler” biri anlamlı biri anlamsız sözcükle oluşan ikilemeler” özelliğine de sahiptir.

Ev mev, kitap mitap, bal mal…

  • Doğadaki seslerin taklit edilip dil ortamına yansıtıldığı yansıma sözcüklerle oluşturulabi­lir.

Pırıl pırıl, şırıl şırıl, fokur fokur…

  • Yinelenen her sözcük ikileme değildir. İkilemelerde sözcüklerin arasına noktalama işareti konamaz. İkilemelerde sözcük araların­da durak olmaz.

G. EDAT GRUBU

Bir isim unsuru ile bir edattan oluşan gruba denir. “İlgeç grubu” olarak da adlandırılır.

Benim için yalnızlık zordur. Buraya kadar her şey kolaydı.

H. BAĞLAMA GRUBU

Bağlaçlarla birbirine bağlanmış isimlerden oluşan gruptur.

Sana ve bana her şeyi anlatacaklar.

I. UNVAN GRUBU

Bir kişi adıyla bir unvan veya akrabalık isminden kurulan kelime grubuna denir.

Öğretmen Kemal, Yüzbaşı Cemil, Bilge Kağan, Dede Korkut, Sütçü İmam, Şahin Bey, Nene Hatun, Mustafa Kemal Paşa…

HATIRLATMA

Unvan grubunda unvan niteliği gösteren sözcük özelliğini belirttiği addan sonra da gelebilir.Unvan grubu aynı zamanda unvan sıfatı olarak da değerlendirilir. Unvan niteliği gösteren sözcüğün ilk harfi isimden önce de sonra da gelse büyük yazılır.

İ. BİRLEŞİK İSİM GRUBU

Bir nesnenin özel adı olmak üzere bir araya gelen kelimeler topluluğunun oluşturduğu gruba denir.

Ömer Argana, Kanuni Sultan Süleyman, Fethi Eyüboğlu…

  • Birleşik isimler, birleşik kelimelerden farklıdır, yan yana sıralanan özel isimlerle kurulur. Birleşik isim grubu özel addır, birleşik kelime­ler ise özel ad özelliği göstermez.

J. ÜNLEM GRUBU

Ünlem türünde bir sözcükle isim unsurundan oluşan kelime grubuna denir.

Ey Türk gençliği!,  Hey, uzun boylu olan!

K. SAYI GRUBU

Basamak sistemine göre sıralanmış sayı isimlerinin oluşturduğu gruba denir.

Yirmi sekiz, on altı bin on iki, bin dokuz yüz iki

L. BİRLEŞİK FİİL GRUBU

En az iki sözcükten belli kurallara göre oluşturulan eylem grubuna denir. Birleşik fiil grubu­nun detaylı özellikleri kitabımızın sözcük türleri eylemler kısmında verilmiştir.

  • Sonu eylemlerle biten deyimler, “anlamca kalıplaşmış birleşik eylem” olarak adlandırılır. Deyimler de kelime grubudur. Deyimlerin büyük bir kısmı eylemlerle bittiği için deyimler deyim grubu yerine birleşik fiil grubu başlığı altında adlandırılır.

M. KISALTMA GRUBU

Bir kelime grubunda kısaltma ve kalıplaşma sonucu oluşan öbektir. Bu gruplar genellikle isim fiil, sıfat fiil veya zarf fiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucunda oluşmuştur.

Eli açık (olan) adam, yol yorgunu (olan) insanlar, ağlayanlar (çocuklar)…

N. AİTLİK GRUBU

Aitlik eki “-ki” nin oluşturduğu gruptur.

Evdeki hesap, yoldaki çalışma

HATIRLATMA

Aitli grubu sıfat tamlaması olarak da değerlendirilir.

İPUCU:

Kelime grupları, cümlenin ögelerine ayrılmasında bütün özelliği gösterdiği için parçalanamaz.

“Kadının insanı etkileyen büyüleyici sesi her yerde baş döndürüyordu.“

Özne                                            Dolaylı T.         Yüklem

Dil biliminde tartışma konusu olan ve müfredatlarda kimi zaman yer almasa da karma tamlama olarak bilinen bir kelime grubu daha vardır. Karma tamlama ad tamlaması ile sıfat tamlamasının iç içe girdiği bir tamlamadır. Ayrı ayrı olarak kendisini oluşturan öbekler ad ve sıfat tamlaması olarak değerlendirilir fakat bir bütünlük içerdiği ve parçalanamadığı için buna karma tamlama diyenler de vardır. “Kadının insanı etkileyen büyüleyici sesi” örneğinde “kadının” sözcüğü tamlayan, “sesi” sözcüğü tamlanan “kadının sesi” öbeği de belirtili ad tamlamasıdır. “İnsanı etkileyen büyüleyici ses” öbeği ise sıfat tamlamasıdır. “Kadının insanı etkileyen büyüleyici sesi” öbeği de karma tamlamadır.

  • Konuşma dilinde ve şiirlerde kelime gruplarını oluşturan sözcüklerin yerleri değişebilir veya grubu oluşturan sözcük­lerin arasına başka sözcük ya da sözcükler girebilir. Bu tür oluşumları doğru tespit etmek için cümleyi kurallı hâle dönüştürmek yeterlidir.

    “İnsanı çıldırtan etkisi acının

    Kucağında yok olur bir annenin” dizeleri “Acının insanı çıldırtan etkisi bir annenin kucağında yok olur.” biçiminde kurallı hâle dönüştürülünce kelime grupları rahatlıkla bulunur.