Cümlenin Ögeleri
YÜKLEM
Yargı bildiren ögeye yüklem denir. Her cümlenin yüklemi vardır. Yüklem, cümlenin asıl unsurudur.
YÜKLEMİN ÖZELLİKLERİ
- Basit yapılı ve türemiş yapılı eylem çekimlenirse (kip, kişi eki alırsa) yüklem olur:
Köpek kemiği kap-tı. (basit yapılı)
Yavru kedi on dakika miyav-la-dı. (türemiş yapılı)
- Birleşik eylem çekimlenirse yüklem olur:
Ödevlerimi bir saatte yapıver-dim.
Yaşlı bir kadına yardım et-tik.
Bizi göremeyince tepesi at-mış.
- Ad soylu sözcükler ek eylem alınca yüklem olur:
O sabah kapıyı çalan ben-dim. (zamir)
Seni taşıyan adam, doktor-du. (ad)
Türkçade en çok kullanılan sözcük ve’dir. (bağlaç)
Duyduğun ses horultu-dur. (yansıma)
Serdar da tanıdık-tır. (adlaşmış ortaç)
- Ad tamlaması, ek eylem alınca yüklem olur:
Yerde bulduğu şey, kasa anahtarı-y-mış.
- Sıfat tamlaması ek eylem alınca yüklem olur:
En çabuk solan çiçek, sarı gül-dür.
- İkilemeler ek eylem alınca yüklem olur:
Adamın ayakkabıları pırıl pırıl-dı.
- Eylemsiler ek eylem alınca yüklem olur:
En sevdiği spor, yürümek-tir. (isim fiil)
- Ad soylu sözcüklerin olumsuzları “değil” sözcüğü ile yapılır ve sözcük grubunun tümü yüklem olur:
O, güreşçi değil-dir.
- Ek eylemin geniş zamanın III. tekil kişi eki, kimi zaman kullanılmayabilir ancak ekin eklenmesi gereken sözcük, yine de yüklem olur:
En sevilen spor, futbol (dur).
- Yüklem tekrarlanabilir ya da pekiştirilebilir:
Çok korkan tay koşar, koşar, koşar. (Tekrarlanmış.)
Zavallı yavrucak ağladı da ağladı. (Pekiştirilmiş.)
Sabahtan akşama kadar çalış babam çalış. (Pekiştirilmiş.)
**Tekrarlanan ya da pekiştirilen yüklem anlatım bozukluğu değildir.
- Sıralı cümlelerde ortak yüklem kullanılabilir:
Dozer duvarı, işçiler evi yıktı.
- Yüklem, kalıplaşmış sözlerden oluşabilir:
Çocuk söylene söylene yürüdü gitti.
Bu duygu herkesi ezdi geçti.
Karpuz, üç kilo var yok.
O gün herkes şen şakraktı.
Sabah olmadan karar vermiş bulunuyordum.
Yalnız kalan çocuk ağlayıp durdu.
İPUCU:
Kalıplaşmış sözlerden oluşan yüklemler parçalanamaz, bir bütün olarak alınır.
- Harfler, heceler, ekler, sayılar ek eylem alırsa yüklem olur:
Alfabemizin ilk harfi a’dır. (ses)
Ankara sözcüğünün son hecesi ra’dır. (hece)
Adları çoğul yapan ek -ler’dir. (ek)
Tabeladaki sayı 13’tü. (sayı)
- Deyimler ve atasözleri yüklem olabilir:
Dedemin o gün tepesi at-mıştı. (deyim)
Recep’in en çok kullandığı söz ağaç yaş iken eğilir-dir. (atasözü)
HATIRLATMA
Yüklem bulunmadan diğer ögelerin bulunmasına geçilmez. Eksiltili cümlelerde de yüklem varmış gibi davranılır. Yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur. Yüklem, çekimli eylemin veya ek eylemin olduğu yerdir.