Cümlenin Ögeleri

YÜKLEM

Yargı bildiren ögeye yüklem denir. Her cümlenin yüklemi vardır. Yüklem, cümlenin asıl un­surudur.

YÜKLEMİN ÖZELLİKLERİ

• Basit yapılı ve türemiş yapılı eylem çekimlenirse (kip, kişi eki alırsa) yüklem olur:

Köpek kemiği kap-tı. (basit yapılı)

Yavru kedi on dakika miyav-la-dı. (türemiş yapılı)

• Birleşik eylem çekimlenirse yüklem olur:

Ödevlerimi bir saatte yapıver-dim.

Yaşlı bir kadına yardım et-tik.

Bizi göremeyince tepesi at-mış.

• Ad soylu sözcükler ek eylem alınca yüklem olur:

O sabah kapıyı çalan ben-dim. (zamir)

Seni taşıyan adam, doktor-du. (ad)

Türkçade en çok kullanılan sözcük ve’dir. (bağlaç)

Duyduğun ses horultu-dur. (yansıma)

Serdar da tanıdık-tır. (adlaşmış ortaç)

 

• Ad tamlaması, ek eylem alınca yüklem olur:

Yerde bulduğu şey, kasa anahtarı-y-mış.

 

• Sıfat tamlaması ek eylem alınca yüklem olur:

En çabuk solan çiçek, sarı gül-dür.

 

• İkilemeler ek eylem alınca yüklem olur:

Adamın ayakkabıları pırıl pırıl-dı.

 

• Eylemsiler ek eylem alınca yüklem olur:

En sevdiği spor, yürümek-tir. (isim fiil)

• Ad soylu sözcüklerin olumsuzları “değil” sözcüğü ile yapılır ve sözcük grubunun tümü yüklem olur:

O, güreşçi değil-dir.

• Ek eylemin geniş zamanın III. tekil kişi eki, kimi zaman kullanılmayabilir ancak ekin eklenmesi gereken sözcük, yine de yüklem olur:

En sevilen spor, futbol (dur).

• Yüklem tekrarlanabilir ya da pekiştirilebilir:

Çok korkan tay koşar, koşar, koşar. (Tekrarlanmış.)

Zavallı yavrucak ağladı da ağladı. (Pekiştirilmiş.)

Sabahtan akşama kadar çalış babam çalış. (Pekiştirilmiş.)

**Tekrarlanan ya da pekiştirilen yüklem anlatım bozukluğu değildir.

• Sıralı cümlelerde ortak yüklem kullanılabilir:

Dozer duvarı, işçiler evi yıktı.

• Yüklem, kalıplaşmış sözlerden oluşabilir:

Çocuk söylene söylene yürüdü gitti.

Bu duygu herkesi ezdi geçti.

Karpuz, üç kilo var yok.

O gün herkes şen şakraktı.

Sabah olmadan karar vermiş bulunuyordum.

Yalnız kalan çocuk ağlayıp durdu.

İPUCU:

Kalıplaşmış sözlerden oluşan yüklemler parçalanamaz, bir bütün olarak alınır.

• Harfler, heceler, ekler, sayılar ek eylem alırsa yüklem olur:

Alfabemizin ilk harfi a’dır. (ses)

Ankara sözcüğünün son hecesi ra’dır. (hece)

Adları çoğul yapan ek -ler’dir. (ek)

Tabeladaki sayı 13’tü. (sayı)

• Deyimler ve atasözleri yüklem olabilir:

Dedemin o gün tepesi at-mıştı. (deyim)

Recep’in en çok kullandığı söz ağaç yaş iken eğilir-dir. (atasözü)

HATIRLATMA

Yüklem bulunmadan diğer ögelerin bulunmasına geçilmez. Eksiltili cümlelerde de yüklem varmış gibi davranılır. Yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur. Yüklem, çekimli eylemin veya ek eylemin olduğu yerdir.