Önce piyes olarak yazdığı, sonradan romana dönüştürdüğü Çalıkuşu, kahramanı Feride ile genç kızları uzun süre etkilemiş; dil ve anlatımındaki rahatlıkla, Anadolu gerçeğine yaklaşım tarzıyla daha sonra yazılan birçok romana örnek olmuştur.

Küçük yaşta anne ve babasını kaybeden Feride İstanbul’da bir Fransız okulunda yatılı okur. Zeki, başarılı, afacan bir öğrencidir. Okulda yaramazlığıyla ün salar. Bu yüzden hocaları ona “Çalıkuşu” adını verir. Bütün tatillerini teyzesinin evinde geçiren Feride okulu bitirdiğinde çok güzel bir genç kız olur. Teyzesinin kendisini içten içe seven oğlu Kamuran’la nişanlanır; ancak onun başkasıyla ilişkisini öğrenince evden kaçar. Maarif Müdürlüğüne başvurarak öğretmen olur. Anadolu’da çeşitli köy ve kasabalarda çalışır. Çevresindekilerle çok sıcak ilişkiler kurar. Kendini çocukların eğitimine adayarak yediden yetmişe herkesin sevgisini kazanır. Fakat güzelliği her gittiği yerde başına dert açar. Bu yüzden görev yeri sık sık değişir. Son olarak tayininin çıktığı Kuşadası’nda, dedikodulara son vermek için Doktor Hayrullah Beyle nikahlanır; fakat baba kız gibidirler. Feride ‘nin günlüklerini yazdığı defter bir gün kaybolur ve bu defteri Hayrullah Bey bulur. Merak edip okur, Feride’nin Kamuran’ı hâlâ sevdiğini anlar. Bunun üzerine defteri saklar. Hastalanınca Feride’ye bir paket bırakır ve öldükten sonra bu paketi teyzesine vermesi için söz alır. Bir süre sonra Hayrullah Bey ölür. Feride onun vasiyetini yerine getirmek üzere İstanbul’a teyzesinin yanına gider. Kamuran Feride’nin yazdıklarını okuyunca onun tekrar Kuşadası’na dönmesine izin vermez, onunla evlenmek istediğini söyler. Feride önce dirense de bu teklifi kabul eder.