Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinlerde Kişiler (Şahıs Kadrosu)

♦ Olay örgüsü insana özgü bir gerçekliği anlattığına göre, anlatmaya bağlı edebî metinlerin yapısını kuran öğelerden biri de kişiler, bir başka deyişle kahramanlar, yani şahıs kadrosu olacaktır. Çeşitli derecelerde aslının bir benzeri olan kurmaca dünyada, başlıca ilgi odağı kişidir. Diğer öğeler, bir bakıma onun için vardır.

♦Birtakım romanlarda kişiler, olay örgüsünü canlandırmak için yaratılmışlardır. Onlar hikâye edilen olayların oyuncağıdırlar; ancak onların hatırı için ve onlar sayesinde yaşarlar. Bu tür roman kişileri ne derece harikulade işler görür, ne kadar çok olaya karışırlarsa bize o derece zayıf görünürler. Birçok macera romanının kahramanı bu nedenle unutulur gider. Bir olay örgüsünün çelimsiz tutsakları olan bu kahramanlar “son” kelimesiyle birlikte ölürler. Halbuki gerçek roman kahramanları olay örgüsünün çok üstüne çıkar, olaylar onlara erişemez, üzerlerinde zamanın hükmü yoktur. Romancı anlatmamış olsa da onların şu veya bu durumda ne yapacaklarını biz kendimiz bulabiliriz.

♦Anlatmaya bağlı metinlerde kişi, olay örgüsünün canlandırılması ve okuyucunun anlatı dünyasına çekilmesi için vazgeçilmez bir öğedir. Gerçek dünyada ilişkiler ağının ekseninde yer alan insan, kurmaca dünyada da önemini korur. Anlatı metinlerinin konusu kişinin, kişilerin yada kişileştirilmiş varlıkların etrafında biçimlenir. Kişinin bu konumu, gerçekçi romancıların olay yerine kişiye değer vermelerinin sonucu olarak gerçekleşmiştir. Gerçekçi romanlarda kişi, sadece olayı canlandırmak ve olayları sürüklemek için yararlanılan bir öge değildir; o, bir roman kahramanı olmakla birlikte yazarın romandaki temsilcisi, sözcüsü, hatta bazen de bakış açısından yararlandığı biridir. Kısaca kişi hem serüveni sürükleyen hem olay örgüsünü canlandıran hem de hikâyeyi anlatan bir anlatı öğesidir artık.

♦Roman öncesinde “anlatı”sisteminde yer alan figürler, nitelik ve eylemleri itibariyle “beşerî” olmaktan çok,  “menkıbevi” yahut “alegorik” karakterdedir. Dönüşümün beşerî yöne doğru çekilmesi, Donkişot’tan itibaren gerçekleşecektir. Modern roman birey eksenli romandır ve bu romanın başlangıcı da Donkişot’tur.