- Asıl adı Ömer olan sanatçı, İstanbul’da doğmuştur. Öğrenimini Varna’da yapmış, sonra Varna Rüştiyesi’ne öğretmen olarak atanmıştır. Anadolu ve Rumeli’deki çeşitli memurluklardan sonra İstanbul’da “Tercüman-ı Hakikat“, “Saadet“, “Vakit” gazetelerinde yazılar yayımlamış, Galatasaray Lisesi Hukuk Mektebi’nde edebiyat öğretmenliği yapmış ve istanbul’da ölmüştür.
- Medrese eğitimi aldığı, Arapça ve Farsçayı iyi bildiği için Doğu edebiyatını kaynağından öğrenmiş; gazetecilik yıllarında öğrendiği Fransızca ile de Batı edebiyatını inceleme fırsatı bulmuştur.
- Divan şiirinin son temsilcilerinden olan Muallim Naci, Fransız şairlerinden çeviriler yapmıştır. Eski – yeni tartışmasında yeninin yanında olan Recaizade Mahmut Ekrem‘in “Zemzeme“sine “Demdeme” ile karşılık vermiştir.
- Türk edebiyatının -özellikle divan şiirinin- tamamen yenileştirilmesini kabul etmediği için eski edebiyat taraftarı olarak tanınmış, Recaizade ile yaptığı tartışmalar da bu durumunu iyice pekiştirmiştir.
- Yeni edebiyat taraftarı olan Recaizade Mahmut Ekrem’in “kulak için kafiye” tezine karşı olarak Muallim Naci, “göz için kafiye” anlayışını savunmuştur.
- Türk edebiyatı içinde edebiyat zevki, şiir düşüncesi bakımından yeniyi savunanların karşısında yerini almıştır. Edebiyat tarihi içinde böyle değerlendirilmiş olmasına karşın edebî hayatı ve yazdıkları gözden geçirilirse Muallim Naci’nin yeniye kapalı kalmadığı görülür. Öncelikle o, yenileşen edebiyatın temel malzemesi olan gazetenin önemini kavramış ve bu mesleğe gönül vermiş bir sanatçıdır. Batı kültürünün değerini, Fransızcayı öğrenerek anlamış; üstelik bu dilden yaptığı çevirilerle bunu açıkça göstermiştir. Ayrıca tiyatroya yabancı kalmamış, eleştiri türünün -zaman zaman aşırıya kaçmakla birlikte- güzel örneklerini vermiştir. Bunların da ötesinde dil konusuna verdiği önem de göz ardı edilmemelidir.
ESERLERİ:
- 1. Şiir: Şerare, Ateşpare, Füruzan, Sünbüle, Yadigâr-ı Naci
- 2. Eleştiri : Demdeme, Yazmış Bulundum, Muallim, Müdafaaname
- 3. Dil ve Edebiyat Çalışmaları: Lügat-ı Naci (Sözlük), Islahat-ı Edebiyye (Edebiyat terimleri sözlüğü): Esami (İslam dünyasının tanınmış kişileri hakkında bilgi veren kitap)
- 4. Anı: Ömer’in Çocukluğu, Medrese Hatıraları