Cümle Türleri
YAPISINA GÖRE CÜMLE
1. Basit Cümle: Tek yargı bildiren cümlelerdir. Bunlarda bir yüklem vardır, yan cümleler yoktur:
Saat sekizde buluşalım.
yüklem
Evin içinde onlarca kedi vardı.
yüklem
Epeyce gülüşmüştük o sabah.
yüklem
Ömer şu an uyumaktadır.
yüklem
2. Birleşik Cümle: Temel bir cümle ile ona bağlı yan cümleden oluşan cümlelerdir.
Yüklemin (çekimlenmiş eylem ya da ek eylem almış ad soylu sözcük) bulunduğu bölüme temel cümle, yükleme bağlı diğer yargının bulunduğu bölüme yan cümle denir. Yan cümleler temel cümlenin öznesi, nesnesi, dolaylı tümleci ya da zarf tümleci olabilir.
a) Girişik-Birleşik Cümle: Yan cümlesi eylemsiden oluşan birleşik cümlelerdir:
Ben de koşmak (nesne) istiyorum.
yan cümle (isim fiil) yüklem
Savaşan insanlar (özne) başarılı olur.
yan cümle (ortaç) yüklem
Çocuklar gülerek (zarf t.) yanımıza geldi.
yan cümle (ulaç) yüklem
Müdür, konuşan memurdan (dol. t.) hoşlanmıyor.
yan cümle (ortaç) yüklem
- Sadece yükleminde eylemsi bulunan cümleler girişik birleşik cümle olmaz:Mutlu insan seven insandır. (basit yapılı cümle)
yüklem
- Girişik birleşik cümlelerde ne kadar eylemsi varsa o kadar yan cümle vardır:
Hastalanan çocuk, çorba içmek istemiyordu.
yan cümle yan cümle temel cümle
b) Koşullu Birleşik Cümle: Yan cümlesi koşul eki (-sa) almış, birleşik cümledir:
Balık yer-se-n sağlıklı büyürsün.
yan cümle yüklem
Sen de gelir-se-n sevinirim.
yan cümle yüklem
c) İç İçe Birleşik Cümle: Yan cümlesi, temel cümlenin içine girmiş bir cümleden oluşan birleşik cümledir.
İç cümle, temel cümlenin öznesi ya da nesnesi olur:
Duvarda “istikbal göklerdedir!” yazıyordu.
yan cümle (özne) yüklem
Davut, “Seni seviyorum.” dedi.
yan cümle (nesne) yüklem
d) Ki’ li Birleşik Cümle: Yan cümlesi, temel cümleye ” ki” bağlacıyla bağlanmış cümledir.
Bunlarda genellikle temel cümle, yan cümleden öndedir:
Gönlüm ister ki herkes mutlu olsun.
temel cümle yan cümle (nesne)
HATIRLATMA
Kimi durumlarda yan cümle temel cümleden önce gelebilir.
O kadar acı çekiyordu ki dayanamadım.
yan cümle (zarf tümleci) temel cümle
e) mi’ li Birleşik Cümle: Yan cümlesi, temel cümleye ” mi” edatıyla bağlanmış cümledir:
Geldin mi görüşürüz.
yan cümle (zarf t.) yüklem (temel cümle)
3. Sıralı Cümle: Birden çok yüklemi olan cümlelerdir.
Bağımsız cümlelerin virgül, noktalı virgül ya da bağlaçla birbirine bağlanmasıyla oluşurlar:
Sahile indim, batan güneşi izledim.
Ayağım çok ağrıyordu; ayağımı soğuk suya soktum.
Eldivenlerimi giydim ve kartopu oynadım.
a) Bağımsız Sıralı Cümle: Herhangi bir ögesi ortak olmayan sıralı cümledir:
Davullar çalındı, oyunlar oynandı.
özne yüklem özne yüklem
Özgür uyudu, Tuğba saatterce çalıştı.
özne yüklem özne zarf tüm. yüklem
b) Bağımlı Sıralı Cümle: En az bir ögesi ortak olan sıralı cümledir:
Sedat koştu, yoruldu, dinlendi.
ortaközne yüklem yüklem yüklem
Aşçı ekmeği dilimledi, tabaklara dizdi.
ortak öz. ortak nes. yüklem yüklem
Vedat okula, Hülya eve gitti.
Özne dol.t. özne dol.t. ortak yüklem
- Cümlelerin birbirine bağlaçla bağlandığı sıralı cümleye, sıralı-bağlı cümle denir:
Seni çağırdım ama duymadın.
bağlaç