Teşbih (Benzetme)
Bir varlığın niteliğini daha güçlü ve etkili şekilde anlatmak amacıyla o varlığı, nitelik bakımından daha güçlü ve belirgin olan başka bir varlığa benzetmeye teşbih adı verilir.
Eksiksiz bir teşbihte dört öge bulunur: Benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı.
Aşağıdaki teşbihte bu dört öge de kullanılmıştır:
Bir yerde teşbih sanatından söz edebilmek için orada benzeyenin ve kendisine benzetilenin bulunması yeterlidir. Yani teşbih için dört öğenin bir arada bulunması şart değildir:
- altın gibi saç
- altın şarısı saç
- altın saç
Dört çeşit benzetme vardır: Ayrıntılı, kısaltılmış, pekiştirilmiş ve güzel benzetme.
a. Ayrıntılı benzetme:
Dört öğesi de bulunan benzetmedir.
Örnek 1:
Taş gibi sert çörek
- Benzeyen: çörek
- Kendisine Benzetilen: taş
- Benzetme Yönü: Sertlik
- Benzetme edatı: gibi
Örnek 2:
Değirmen misali döner başım
Sevda değil, bu bir hışım.
Bedri Rahmi Eyuboğlu
- Benzeyen: başım
- Kendisine benzetilen: değirmen
- Benzetme yönü: dönmesi
- Benzetme edatı: misali
b. Kısaltılmış benzetme:
Benzetme yönünün belirtilmediği benzetmedir.
ÖRNEK 1
Türkiye cennet gibidir.
- Benzeyen: Türkiye
- Kendisine benzetilen: cennet
- Benzetme yönü:
- Benzetme edatı: gibi
ÖRNEK 2:
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
Yahya Kemal Beyatlı
- Benzeyen: ordu
- Kendisine benzetilen: dev
- Benzetme yönü: –
- Benzetme edatı: gibi
c. Pekiştirilmiş benzetme:
Benzetme edatının bulunmadığı benzetme türüdür.
ÖRNEK
Yalnız bu katta mümkün olur daimi uçuş.
Her hamlesiyle, ruh, o çelikten kanatlı kuş
Ufkunda bir dakika görünmeksizin kara
Hür gökte, hür denizde uçar, hür ufuklara.
Yahya Kemal Beyatlı
- Benzeyen: ruh
- Kendisine benzetilen: çelikten kanatlı kuş
- Benzetme yönü: uçması
- Benzetme edatı: –
ç. Güzel benzetme (Teşbihibeliğ):
Sadece benzeyen ve kendisine benzetilen kullanılarak yapılan benzetmedir.
Ala göz üstüne hilâl kaşları,
Sırma gibi yanar yârin saçları.
- Benzeyen: kaşlar
- Kendisine benzetilen: hilâl
- Benzetme yönü: –
- Benzetme edatı: –
Karacaoâlan
ÖRNEK 2
Menekşe gözler hülyalı,
Bakışları çok manalı,
Gönül yakıcı o gözler,
Meğer ezelden sevdalı.
Yesari Asım Arsoy
- Benzeyen: gözler
- Kendisine benzetilen: menekşe
- Benzetme yönü: –
- Benzetme edatı: –