- Eklendiği sözcüğe kök anlamıyla bağlantılı yeni anlamda sözcükler yapar.
- Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirir.
- Eklendiği sözcüğün türünü değiştirebilir.
- Bir sözcüğe birden fazla yapım eki gelebilir.
- Birkaç istisna hariç her zaman çekim eklerinden önce gelirler.
- Dört gruba ayrılırlar:
1. İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri:
2. İsimden isim Yapan Yapım Ekleri:
3. Fiilden isim Yapan Yapım Ekleri:
4. Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri:
Aynı türden ya da farklı türden yapım ekleri üst üste gelebilir.
- Ekin, yapım eki olup olmadığı konusunda karar veremiyorsanız o ekin çekim eki olup olmadığına bakınız:
“su-luk” sözcüğündeki “-luk” eki yapım ekidir çünkü “su” addır ve adlara eklenen “-luk” biçiminde bir çekim eki yoktur.”kır-ık” sözcüğündeki “-ık” eki yapım ekidir çünkü “kır-” sözcüğü eylemdir ve eylemlere eklenen “-ık” biçiminde bir çekim eki yoktur.
- Küçültme ekleri (-cık, -cik, -ce, -ca, -cağız, -msı, -ımtırak) ister ada ister sıfata gelsin her durum ve anlamda yapım ekidir.
Geniş-çe salon, küçük-cük (küçücük) çocuk, mavi-msi renk, sar-ımtırak surat (Küçültmeli sıfat yaptı.)
Çocuk-cağız, anne-ciğim, Sezer-cik, ada-cık, göl-cük (Küçültmeli ad yaptı.)
Badem-cik, arpa-cık, maymun-cuk, gelin-cik (Kalıplaşmış ad yaptı.)
- -ce eki cümleye farklı anlamlar katabilir:
Bu ülkede insanca yaşamaya hasretiz, (gibi, benzetme anlamı)
Bu hafta sınıfça pikniğe gideceğiz, (olarak, birliktelik)
Sorular, öğretmenlerce açıklandı, (tarafından)
Bence bu işte hata yapıyorsun, (bana göre, görecelik)
Anlatılanları dikkatlice dinledi, (olarak, biçimde)
Ayakkabısını sıkıca bağladı, (pekiştirme)
- Yapım eklerinin tümü tür değişikliği yaratmaz ancak tür değişikliği yaratan (addan eylem-eylemden ad) tüm ekler yapım ekidir:
su-la (Addan eylem türetmiş. Yapım ekidir.)
koş-u (Eylemden ad türetmiş. Yapım ekidir.)
- Türkçede genel olarak yapım ekleri, çekim eklerinden önce gelir ancak istisna durumlar vardır:
Ev- de– ki
hâl yapım eki
koş – ma – (y) – an
olm. yapım eki
anne – m – siz
iy. yapım eki