ADIN DURUMLARI
1. Yalın Durum: Durum eki almamış adlar yalın durumda bulunurlar; bu durumda diğer ekleri alabilirler:
Pencere, pencerem, pencereler…
2. Belirtme Durumu: Eki “-i”dir. Eklendiği ad, anlamca belirtilmiş olur:
Ekmeği bana ver. (Verilmesi istenen varlık, yani ekmek, belirtilmiş olur.)
- İyelik eki “-i” ile belirtme durum eki “-i” karıştırılmamalıdır. Belirtme durum eki almış sözcük anlamca belirtilirken iyelik eki ise eklendiği sözcüğün neye ya da kime ait olduğunu gösterir: “Kalemi kayboldu.” cümlesindeki “-i” eki kalemin III. tekil kişiye (o) ait olduğunu gösterir ve iyelik ekidir.
3. Yönelme Durumu: Eki “-e” dir. Bu eki alan sözcüğe yönelindiği belirtilmiş olur:
Arabaya binelim. (Yönelinen varlık “araba” belirtilmiş oluyor.)
- “-e” eki her zaman yönelme durum eki görevinde kullanılmaz, “-e” eki almış ad, dolaylı tümleç görevinde kullanılırsa ad olur.
“Akşama buraya gel.” dendiğinde zarf (zaman zarfı),
“Yardıma koşun!” dendiğinde edat (için edatı anlamında) görevi üst lenir.
4. Bulunma Durumu: Eki “-de” dir. Bir varlığın, kavramın bir yerde bulunduğunu belirtir:
Kalem, çekmecede duruyordu. (Bulunulan yer “çekmece” belirtilmiş oluyor.)
- “-de” durum eki almış adlar dolaylı tümleç görevi üstlenir:
Köpeği evde besliyorlar. (Nerede besliyorlar?: evde “dolaylı tümleç-ad”)
- “-de” eki almış sözcük zarf tümleci görevinde kullanılırsa zarf olur:
Saat beşte gel. (Ne zaman gel?: saat ikide “zarf tümleci-zarf”)
- “-de”, yapım eki olarak da kullanılabilir:
Gözde öğrenci Arzu.
Yüzdeni al ve git.
- “-de” bulunma durum eki, bulunma anlamının dışında “iç, dış, yan, üst, yüzey” anlamları da taşıyabilir:
Üstünde mavi bir kazak vardı.
5. Ayrılma Durumu: Eki “-den” dir. Bir varlığın bir yerden ayrıldığını, uzaklaştığını belirtir:
Uçaktan şimdi indik. (Öznenin ayrıldığı yerin “uçak” olduğunu belirtiyor.)
- “-den” eki almış adlar cümlede dolaylı tümleç görevi üstlenir:
Senden vazgeçemem. (Kimden vazgeçemem?: senden “dolaylı tümleç – ad”)
- “-den” eki almış ad, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir:
altından kolye (sıfat) candan arkadaş (sıfat)
Buraya akşamdan geldik. (Ne zaman geldik?: akşamdan “zarf tümleci – zarf”)
- “-den” eki, ad tamlamalarında ilgi eki (-in) yerine kullanılabilir:
aşağıdakilerin hangisi – aşağıdakilerden hangisi
- İkilemelerde yer alıp zarf görevi üstlenebilir:
Akşamdan akşama annesine uğruyordu.