1. Belirti: Amacı olmayan, istem dışı gerçekleşen doğal göstergelere belirti denir. Belirti ancak onu yorumlamayı bilene bir şeyler anlatır.
Bir binanın pencerelerinden dumanların çıkması ve itfaiyecilerin o binanın etrafında koşuşturmaları, o binanın yandığının belirtisidir. Bir çocuğun ateşlenmesi ve öksürmeye başlaması, o çocuğun hastalandığının, bir otomobilin birdenbire yavaşlaması ya da durması, otomobilin yakıtının bittiğinin ya da başka bir sorunu olduğunun belirtisidir.
Belirtide gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki, nedenlidir. Pek çok kişi bir yerde duman görünce orada ateş olduğunu anlar. Çünkü bir yerde duman oluşmasının nedeni, çoğunlukla orada ateşin olması, bir şeylerin yanmasıdır. Aşağıdaki belirtilerde gösteren ile gösterilen arasındaki nedenselliğe dikkat ediniz.
2. Belirtke: İletişim kurma, ileti aktarma, bilgi verme amacı taşıyan, göstereni ile gösterileni arasında uzlaşıma bağlı bir ilişki bulunan göstergelere belirtke denir. Tehlike ve alarm işaretleri, gemilerde kullanılan bayraklar, sirenler, demir yollarında kullanılan semaforlar, izcilerin ileti taşıyan vücut hareketleri, belirtkelere örnek gösterilebilir. Bu tür göstergelerde gösteren ile gösterilen arasında nedensiz ve uzlaşmaya bağlı bir ilişki vardır. Bu durumu birkaç örnekle açıklayalım. Bir üçgen şekli, tek başına düşünüldüğünde geometrik bir şekilden başka bir şey değildir. Fakat bu şekil bir trafik levhasında yer aldığında bir ileti taşır, kendi dışında başka bir şeyin yerini tutar, yani bir göstergeye dönüşür. Bir trafik levhasında kullanılan V işareti, “yol ver” anlamına gelir. “Yol ver” iletisiyle bu işaret (gösteren) arasındaki ilişki nedensiz ve rastlantısaldır. Bu işaretin yerine başka bir işaret de pekâlâ kullanılabilirdi. Kişilerin bu gösterene (bu şekle) baktıklarında zihinlerinde bu gösterilenin (bu işaretin anlamı: yol ver) oluşması, uzlaşımsal bir ilişkiyle açıklanabilir. Yani kişiler bu işaretin “yol ver” anlamına gelmesi konusunda uzlaştıkları için bu işaret bu anlama gelmektedir.
Aşağıdaki tabloda yer alan trafik işaretleri, birer belirtkedir. Bu belirtkelerin gösterenleri olan şekillerin belli anlamlara (gösterilen) gelmeleri, nedensiz ve uzlaşımsal bir ilişkiyle açıklanabilir.
Mors alfabesi, kısa ve uzun işaretler (çizgi-nokta) kullanılarak iletişim kurulmasını sağlayan bir koddur. Bu kodda harf ve rakamları gösteren her bir gösterge, bir belirtkedir. Bir lamba Mors alfabesine göre kısa veya uzun yakılarak ileti taşıyabilir.
Mors alfabesi
Uçak ya da helikopterden görülmesi için yerde oluşturulan aşağıdaki göstergeler de birer belirtkedir
3. Görsel gösterge (ikon): Bir gerçekliği doğrudan doğruya aktaran bütün şekil, fotoğraf, çizim, resim vb. görsel unsurlara görsel gösterge denir.
Bir kişinin yağlı boya tablosu ya da fotoğrafı, o kişinin kendisi değildir; boyanmış bir bez ya da matbaada basılmış bir kâğıt parçasıdır. O fotoğraf ya da tablo, anlam olarak o kişiyi düşündürttüğü, onun yerini alabildiği için bir göstergedir. Görsel göstergenin temelinde gösteren ile gösterilen arasındaki benzerlik ilişkisi vardır.
4. Simge: Uzlaşmaya bağlı olarak kavramların yerini tutan göstergelere simge denir. Bir görsel, söz gelimi bir güvercin resmi, kullanıldığı “bağlam”a göre, simge de görsel gösterge de olabilir. Bir kişi bir güvercin resmi çizmişse somut bir gerçekliği kâğıda aktarmış, yani bir görsel gösterge oluşturmuş olur. Ama aynı resim, Birleşmiş Milletler binasının duvarında durduğunda bir simgeye dönüşür. Çünkü bu resmin gönderme yaptığı şey, artık güvercinin kendisi değil, bir uzlaşma sonucunda ulaşılan “barış“tır. Kalp, aşkın; dengede duran terazi, adaletin; kum saati, zamanın simgesidir.
Görüldüğü gibi simgedeki anlam, uzlaşma ilişkisi içinde, kültürel ve toplumsal değere sahip soyut bir gerçeklikle, bir kavramla özdeşleşmiştir. Bir göstergenin simge sayılması için evrensel bir uzlaşının ürünü olması gerekmez. Aynı gösterge -örneğin bir renk- her toplum ve medeniyet için ayrı bir şeyin simgesi olabilir.
Simge ile görsel gösterge arasındaki fark, göstergenin dil dışı gerçeklikle (nesnenin kendisiyle) kurduğu ilişkiye bağlıdır. Simge bir toplumda bir gösteren ile gösterilen arasında sürekliliğini koruyan, uzlaşımsal ve çoğunlukla da nedensiz bir ilişkiye dayanır.
Göstergelerle ilgili olarak anlattıklarımızı şöyle özetleyebiliriz: Her göstergenin bir gösteren bir de gösterilen boyutu vardır. Gösteren, göstergenin fiziksel (ses, biçim, görüntü); gösterilen ise anlamsal boyutudur.