HİKÂYE (ÖYKÜ)

♦ Gözleme ya da tasarlamaya dayanan bir olayı ya da durumu kişi, yer öğelerinin bütünlüğü içinde anlatan kısa yazılara “öykü” denir.

♦ Öykü bir bakıma romanın küçük kardeşi sayılır. Romanda birçok olay ve kişi anlatılırken öykü genellikle tek bir olay ve kişi üzerine kurulur. Romanda kişilerin çok yönlü bir şekilde incelenmesine karşılık öyküde kişi belli bir yönüyle ele alınır. Öykü – roman ayrımında sayfa sayısı belirleyici olmasa da öykü, romana göre genellikle daha kısa bir yazıdır.

♦ Dünya edebiyatında ilk öykü yazarı ve bu türün kurucusu “Decamerone” adlı eseriyle Boccacio (1313-1373)’dur.

♦ Türk edebiyatında Emin Nihat’ın Müsameretname ile Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet ve Kıssadan Hisse adlı eserlerinden sonra Batılı anlamda ilk öykü örneklerini Samipaşazade Sezai‘nin “Küçük Şeyler” adlı eserinde buluruz.

a. Öykünün Öğeleri Olay ve Durum:

♦ Olay, öykünün belkemiğini oluşturur. Olay bir bakıma insanın eyleme dönüşmüş özlemleri, istekleri, tutkuları, düşleridir. Bu yönüyle her olay, insanla ilgili bir sorunu da beraberinde taşır. Öykü boyunca okurun ilgisini canlı tutan da bu sorundur. Aynı şeyler durum kavramı için de söylenebilir. Olay yerine yaşamdan bir kesitin ele alındığı öykülerde olayın yerini durum alır.

Olay Öyküsü
♦ Olayın öne çıktığı, çekiciliğini olayın heyecan uyandıracak biçimde kurgulanmasından ve çoğu zaman da olağanüstülüğünden alan öykülerdir. Serim, düğüm, çözüm planı içinde gelişen bu öykülere “klasik öykü” de denir.

♦ Bu tür öykülerin dünya edebiyatında öncüsü Fransız yazarı Maupassant (1850 – 1893) dır. Türk edebiyatında olay öyküsünün ustası ise Ömer Seyfettin‘dir.

Durum (Kesit) Öyküsü

• ♦ Olaya önem vermeyen, yaşamdan herhangi bir kesiti, belli bir insanlık durumunu yansıtan öykülerdir.
• ♦ Bu öykülerde şaşırtıcı, çarpıcı olaylar yoktur. Okur gerilim içinde tutulmaz, merak duygusu kırbaçlanmaz.
• ♦ Günlük yaşamdan seçilmiş herhangi bir durum, türlü çağrışım ve izlenimlerle yansıtılır.
• ♦ Anlatımlarındaki şiirsellikle bu tür öykülere ayrı bir çekicilik kazandırır.
• ♦ Serim, düğüm, çözüm planına bağlı kalınmaz.
• ♦ Olay öyküsüne oranla yazara çok daha geniş olanaklar, özgürlükler de tanıyan bu öykülere “modern öykü” de denir.
• ♦ Rus yazarı Anton Çehov (1860 – 1904) durum öyküsünün babası olarak bilinir. Türk edebiyatında ise bu öykü anlayışının en başarılı temsilcileri Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık‘tır.